In Vlaanderen hebben we ons de voorbije decennia maar één vraag gesteld: hoe verkavelen we onze ruimte ‘op’ ? Nu komt eindelijk de vraag: hoe geven we de ruimte aan de mensen terug?

Dat verdichting, hoogbouw, ondergronds parkeren, centrumwonen, co-housing of een mengeling er van het goed doen bij bouwmeesters, hippe projectontwikkelaars en politici van de nieuwe generatie, mag niet verbazen. Van ruimtelijke uitbreiding naar ruimtelijke transformatie. De titel voor het nieuwe Beleidsplan Ruimte Vlaanderen is geboren. Maar de oerdegelijke Vlaamse verkavelingsaard, huisje-tuintje op liefst minimum 500 m², wordt op het hart getrapt. De historische en bij wijlen nog actuele rampzalige wat-kunnen-we-doen-voor-u-politiek in het Vlaamse universum van ruimte en omgeving, blijft in de genen van dorpse politici sluimeren, maar de geesten rijpen. 

De ambitie met woonuitbreidingsgebieden op zwarte lijsten en met het aangekondigde dieet om niet langer elke dag 6 ha open ruimte op te vreten, klinkt bijna populistisch, zeker van beleidsmensen die van een nobel idee als een bosplan een schertsvertoning maakten. Nu al is er gegronde twijfel of de ambitie wel voldoende radicaal zal zijn. De omslag naar een landschap zonder uitdeinende verstedelijking, zonder de overheersing van de auto, zonder door bouwlinten verminkt te zijn, is een utopie die van onderuit, vanuit de buik van de samenleving, door burgerbewegingen zal moeten nagestreefd worden. Want het parlement wil herkozen worden. Het gewestplan moet op de schop, miljoenen aan planschade moeten we er voor over hebben om het landschap terug te geven aan onze kinderen.

Lokale overheden moeten financieel beloond worden in de mate dat ze zich ruimtelijk sterk maken om maatschappelijke kosten zoals minder leefkwaliteit en groen in steden, overstromingen, hoger energieverbruik, totale mobiliteitscongestie, duurdere publieke dienstverlening, minder open ruimte en natuur… terug te dringen. En de architectuur is de uitgelezen bondgenoot. “Architectuur gaat niet alleen over een dak boven je hoofd, het moet in staat zijn om op te winden, om rust te geven, om over dingen na te denken (vrij naar Zaha Hadid).” Link de drang naar nieuwe en andere ruimte aan de wereld van architectuur, en je creëert identiteit en diversiteit, je voedt cultuur en economie, je verbindt erfgoed met hedendaagse kunst, je verzet bakens met landmarks, je maakt met architectuur je omgeving opnieuw mooi. De intentie van architectuur om meer levenskwaliteit te creëren, in confrontatie met de ruimtelijke ordening, zal inherent het maatschappelijk denken over hoe we opnieuw ruimte teruggeven versterken.